nr.

Periode

Object

0

+/- 1700

Maquette citadel:

Schaal: 1/427

Situatie anno +/- 1700

Ontwerp: R. Moria

Uitvoering: R. Moria, L. Dehairs & J. Vangeffelen

Bruikleen: De Vrienden van Zoutleeuw

1

1560

Facsimile in kleuren door P.V. Bets van het plan “Sout Leeuwe” opgemaakt door Jacob van Deventer, op bevel van Keizer Karel en Filips II. Dit is de situatie vóór de bouw van de Spaanse citadel. Alle toen bestaande gebouwen, wegen en water zijn er duidelijk op geschetst. Buiten de stadswallen ziet men ten Noorden, het door grachten omringde begijnhof en ten Westen het Sint-Janskerkje (beide afgebroken 1578). Ten Oosten aan de baan naar Sint-Truiden, herkent men de Heilige Kruiskapel. In de driehoek in het Zuiden ziet men het gehucht Ophem, dat bijna volledig verdween door de aanleg van de Spaanse citadel.

Bruikleen: stad Zoutleeuw

2

1706

Plan van de stad en de citadel in het boek “Teatro della guerra” als confrontatie met het plan van Jacob van Deventer (nr. 1) om aan te geven welke immense impact de aanleg van de citadel had op het gehucht Ophem en de stad Zoutleeuw.

Bruikleen: J. Huypens (Dormaal)

3

+/- 1715

Grondplan “Sout-Leeu” van de stadsvesten en omliggend overstroomd gebied in het boek “Les fortresses du Pays-Bas Royals 1711-1780” eveneens om aan te geven welke immense impact de aanleg van de citadel had op het gehucht Ophem en de stad Zoutleeuw.

Bruikleen: J. Huypens (Dormaal)

4

Ca. 1670

Planta de la villa de LLEAO. De enig gekende Spaanse kaart met het ontwerp van de Spaanse citadel.

Bruikleen: J. Huypens (Dormaal)

5

1678

Reproductie schilderij “Prise de Leau” door Van der Meulen (olie op doek: 170 cm x 150 cm).

Dit schilderij op doek (170 x 152 cm) wordt bewaard in het museumkasteel te Versailles en draagt het inventarisnummer MV 132. Het werd vergroot onder Louis-Philippe tot 2,15 meter hoog. Het draagt de inscripties: LAV en L’AV en stelt de zonnekoning voor, die instructies geeft aan de kolonel van de cavalerie M. de la Bretèche. Het doek werd besteld rond 1688 ter aankleding van een schoorsteenmantel voor het kasteel te Marly. In de periode van 1695 tot 1717 wordt het vermeld in de koninklijke wachtkamer van het kasteel te Marly en in 1733 in het dienstpaviljoen van de “Grand Maître” van het kasteelcomplex te Marly. Uiteindelijk werd het onder Louis-Philippe (1830-1848) naar het kasteel te Versailles gebracht.

De voorbereidende schetsen van A.F. Van der Meulen worden bewaard in het Louvre te Parijs en te Brussel in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten. Er zijn nog drie versies bekend, die oorspronkelijk bestemd waren voor de verschillende kastelen van Louis XIV, en die bewaard worden in:

·      het kasteel te Versailles ( J.B. Martin - inventarisnummer MV 2039)

·      het “Musée des Beaux-Arts” te Lyon (school/atelier Van der Meulen)

·      de Hermitage, museum voor schone kunsten (collectie Louis XIV) te Sint-Petersburg (Leningrad) (school/atelier Van der Meulen).

Adam Frans Van der Meulen, gedoopt te Brussel op 11 januari 1632 en overleden te Parijs op 15 oktober 1690, werd op 16-jarige leeftijd leerjongen van Pieter Snijders, de beroemde schilder van oorlogstaferelen, stillevens, dieren en jachtscènes. Van der Meulen slaagde erin de stijl van Snijders zo te imiteren en te perfectioneren dat zijn werken tot over de grenzen heen gegeerd werden. De Franse minister Colbert nodigde, op aanbeveling van de eerste hofschilder Ch. Lebrun (1619-1690),  in 1664 Van der Meulen uit om in Franse hofdienst te komen werken. In het zog van de legers van Louis XIV schilderde hij de veldtocht tegen de Nederlanden, o.a. de inname van Charleroi (2/6/1667), van Ath (6/6/1667), van Namen (30/6/1667) van Lille (27/8/1667), de aankomst van de koning te Doornik, de intrede van Louis XIV samen met koningin Marie-Thérèse te Douai (23/7/1667) en de belegering van Cambrai (28 maart 1677 tot 5 april 1677). Van der Meulen raakte op deze wijze als Vlaming betrokken bij de invasie van zijn eigen land.

In zijn mémoires schrijft Van der Meulen dat hij in het jaar 1679 naar “Sautlieu” kwam, in het bezit van een aanbevelingsbrief van Colbert aan de gouverneur van Dinant. Hieruit blijkt dat Van der Meulen Zoutleeuw effectief bezocht en dus in staat was een getrouw beeld te schetsen van het toenmalige Zoutleeuw.

Van der Meulen woonde in de Manufacture des Gobelins te Parijs, hertrouwde in 1679 met Catherine de Lobré en huwde in 1681 met Marie de By, een nicht van Lebrun, die hem zes kinderen schonk. In 1669 eerde Louis XIV Van der Meulen, door diens zoon bij de doop te dragen.

In 1673 werd hij als lid van de prestigieuze Académie Royale de Peinture te Parijs ingeschreven als “Peintre des conquêtes du Roi”, in 1681 werd hij benoemd tot “Conseiller”  en in 1686 tot “Premier conseiller” van dezelfde Académie. Zijn leerlingen waren J.B. Martin “de oudere” (1659-1735), diens zoon J.B. Martin “de jongere”, J.-B. le Comte, Duru, Adrianus Frans Baudewyns (1644 of 1664 -1711), Robert François Bonnart (1646-1729), Abr. Genoels (1640-1723), Jan van Huchtenburg (1646-1733), François Duchatel en anderen.

In zijn kunst blijft het Vlaamse realistische karakter behouden. Ondanks een minutieuze detaillering overheerst een groots opzet en een krachtige harmonie vol helder koloriet. Hij staat bekend voor zijn getrouwe en nauwkeurige weergave van het landschap, hoewel de figuren in een voor de compositie noodzakelijke maar eerder propagandistische en levendige opstelling worden afgebeeld. In enkele gevallen liet Louis XIV zich vergezellen door Van der Meulen, maar meestal bezocht de schilder de locaties na de militaire interventies. Vandaar dat zijn werken topografisch getrouw zijn maar van geringe militair-historische waarde.

J.B. Martin “de oudere” vergezelde Van der Meulen in de tweede helft van de tachtiger jaren bij zijn bezoeken aan de oorlogslocaties en volgde zijn meester op als “Premier peintre des conquêtes du Roi”. De werken van J.B. Martin “de oudere” werden in de negentiende eeuw veelvuldig verwisseld met die van zijn leermeester Van der Meulen. In de meeste gevallen is het tegenwoordig mogelijk de stijl en schilderstechniek van beiden te onderscheiden. De recente inzichten van de Diensten van de Hoofdconservator van het museum te Versailles, schrijven dit schilderij toe aan Van der Meulen. Tot voor enkele decennia werd het toegeschreven aan J.B. Martin “de oudere”.

Het stadsgezicht is uiterst natuurgetrouw weergegeven. De militaire wandeling op de voorgrond van Lodewijk XIX met de la Bretèche is fictief, omdat Lodewijk XIV vermoedelijk nooit een plaatsbezoek heeft gebracht aan Zoutleeuw.

Origineel: Versailles, Musée national du château inventarisnummer MV 132.

Bruikleen: stad Zoutleeuw.

6

1585-1625

Houwdegen voor de ruiterij (korte las), Nederland

Bruikleen: Koninklijk Legermuseum Brussel

7

1697

Zilveren custodia (kerklatijn voor sacramentshuisje) in een expositietroon.

Expositietroon van de custodia: hout, verguld en verzilverd met wapenschild van de beide families.

Custodia (rechthoekige doos in gedreven zilver) geschonken aan de Leonarduskerk van Zoutleeuw door Pedro de Aladao ij Taboada en Isabelle de Dongelberge.

Taboada was de heer in de oorlogsraad van de koningin, generaal in het Spaanse leger en gouverneur van de stad en van de citadel van Zoutleeuw. In de custodia bewaart men de heilige hostie van Witte Donderdag tot Goede Vrijdag, wat een Spaans gebruik zou zijn. Op de foto ziet u de bodem van de doos met de wapens van schenkers een de verklarende tekst betreffende de schenking op 4 april 1697. In een akte van de weduwe Isabelle de Dongelberge van 12 februari 1698 bepaalt zij uitdrukkelijk dat het zilveren kistje nooit mag verkocht, vervreemd, belast, geruild noch omgewisseld worden om welke reden dan ook. Alleen Isabelle de Dongelberg en haar erfgenamen kunnen een verkoop toestaan, maar alleen op de uitdrukkelijke voorwaarde dat de opbrengst uitgedeeld wordt door de pastoor van de Leonarduskerk aan de arme inwoners van de stad Zoutleeuw. Het magistraat van de stad Zoutleeuw en de kerkmeesters van de Leonarduskerk aanvaarden met dankbaarheid deze gift in een akte van 28 februari 1698.

Bruikleen: Kerkfabriek Sint-Leonardus Zoutleeuw

8

18^de eeuw

Zware kanonbal.

9

17^de eeuw

Bom van een mortier. Een mortier heeft een zeer korte gladde vuurmond voor het verschieten van projectielen met een geringe aanvangssnelheid en onder een steile hoek.

Bruikleen: Koninklijk Legermuseum Brussel

10

1706

Plan van “Lewen” in het boek “Das erlöste Braband und besiegte Spanische Flandern”.

Bruikleen: J. Huypens.

11

17^de eeuw

Musket met radslot, Duits. Een musket is een oud handvuurwapen van groot kaliber, waarbij een lont moest worden gebruikt, dat in de 16^de eeuw de lichtere haakbus verdrong. In het begin moest het op een vork, rusten, wat in de 17^de eeuw niet meer nodig was, doordat men het wapen in lichtere vorm had gemaakt. Het lontslot was niet ideaal, want bij regenachtig weer was het soms lang ‘prutsen’ voordat het lont vuur vatte – als het al vuur vatte. Aan het begin van de zeventiende eeuw werd het vervangen door het radslot, waarbij na het loslaten van een opgewonden tandwieltje een vonk vrijkwam. Dit gecompliceerde systeem werd uiteindelijk verdrongen door de veel praktischere en goedkopere vuursteensloten.

Bruikleen: Koninklijk Legermuseum Brussel

12

1690-1705?

Militaire kaart: plattegrond met fortificaties van Leeuw.

Bruikleen: Algemeen Rijksarchief Brussel (kaarten en plannen in handschriften nr. 5347).

13

1668 tot midden 18^de eeuw

Bevolkingsregister in het archief van de stad Zoutleeuw.

Dit register bevat geboorten, huwelijken en overlijden van bewoners in de citadel, opgesteld door de Scholieren. Enkele bladzijden worden getoond met de transcriptie door licentiaat E. Heeren van de v.z.w. De Vrienden van Zoutleeuw.

Bruikleen: stad Zoutleeuw

14

1685

Origineel handgekleurde kopergravure (0,86 x 0,46 cm) “Veue de Leuve, place très forte dans le Brabant, située au milieu d’ un marais, attaqué et forcée de nuit par les François, en l’année 1678 – Prospectus Leuioe, urbis in munitissimae palude in media sitae, a Gallis noctu oppugnata ac vi captae ». Vander  Meulen / Ertinger.”

Op het voorplan de Franse cavalerie oprukkend in de richting van de Sint-Truidense poort. Op het tweede plan, een duidelijke afbeelding van de oude Heilige Kruiskapel, die verdween in 1705. Nog iets verder, de versterkte stad met van links naar rechts: de citadel met de Sint-Sulpitiuskerk, de Sint-Truidensepoort, de Sint-Leonarduskerk, de halle, het stadhuis, het Bogaardenklooster en tenslotte de Diestsepoort.

Bruikleen: J. Huypens.

15

15^de eeuw

Laadkamer in smeedijzer.

Bruikleen: Koninklijk Legermuseum Brussel

16

17^de eeuw

Stenen kanonbal gevonden in Zoutleeuw: nog in gebruik in de 17^de eeuw bij een steenstuk (klein geschut met vervangbare kamer, waardoor men meerdere schoten kon afvuren zonder dat het geschut warm liep).

Bruikleen: stad Zoutleeuw.

17

18^de eeuw

Granaat (gietijzeren bal met vertragende fusee) gevonden in de site van de citadel te Zoutleeuw.

Bruikleen: R. Moria (Zoutleeuw)

18

17^de – 18^de eeuw

Volle kanonbal gevonden in de site van de citadel te Zoutleeuw.

19

17^de – 18^de eeuw

Metalen (ijzer en lood) kogels: diverse kalibers gevonden in de site van de citadel te Zoutleeuw

20

1678

Kopij herdenkingsmedaille 1678 groot formaat. Lodewijk XIV als Romeins keizer.

Bruikleen: E. Peeters (Zoutleeuw)

21

1678

Loden herdenkingsmedaille (idem 22) met Lodewijk XIV.

Bruikleen: J. Huypens (Dormaal)

22

1678

Bronzen herdenkingsmedaille inname Zoutleeuw 4 mei 1678 door de troepen van Lodewijk XIV met zicht op Zoutleeuw.

Bruikleen: J. Huypens (Dormaal)

23

1678

Pentekening. La ville et Citadelle de Leeuwe, veues du costé de l’attaque, et l’ordre que les troupes tenoient pour l’Exécution de l’Entreprise, qui fit le 4 mai 1678. François De La Pointe.

Op deze pentekening staat de barbacane duidelijk afgebeeld: de ronde verdedigingstoren vóór de Sint-Truidensepoort. Het woord barbacane is afgeleid van het Arabische woord “barbakkaneh” wat betekent “bolwerk voor de poort.”

Bruikleen: Koninklijke bibliotheek Albertina (prentkabinet nr. S.IV.27402).

24

18^de eeuw

Reproductie van de paneelschildering op de linkerhelft van de gebogen zijwand van een klavecimbel.

In het Muziekinstrumentenmuseum te Brussel staat er een klavecimbel van “Ruckers-Taskin”, waarschijnlijk Frans, einde 17^de eeuw; opgebouwd einde 18^de eeuw. Het klavecimbel behoort tot de topstukken van de verzameling, en dat omwille van de kwaliteit van de beschilderingen, die toegeschreven worden aan niemand minder dan aan van der Meulen. De klankkast en de buitenkant van de deksels zijn gedecoreerd met militaire taferelen zoals Adam Frans van der Meulen ze op verzoek van Lodewijk XIV heeft ontworpen om zijn overwinningen te herdenken. Op de gebogen zijwand (27 x 156 cm) links zien we de verovering van Zoutleeuw en rechts de opmars naar Kortrijk. De taferelen zijn geen kopieën van schilderijen uit de reeks “Conquêtes du Roi” , het gaat hier om vereenvoudigde onderwerpen die aan het formaat van klavecimbelpanelen zijn aangepast. Men kan de verschillende delen van de stad Zoutleeuw goed onderscheiden. De bloedige strijd op de voorgrond houdt geen enkel verband met het ontwerp van het schilderij, noch met de talrijke getekende voorstudies. Het gaat hier om een originele compositie. Misschien heeft de kunstenaar, door te kiezen voor een strijdtafereel in plaats van voor een militaire wandeling, het wreedaardige karakter en het hoge aantal gesneuvelden tijdens de Hollandse oorlog willen onderstrepen.

Origineel: Muziekinstrumentenmuseum te Brussel (inventaris M 3848).

Bruikleen: stad Zoutleeuw.

25

1693

Kaart: Retranchement des ennemis force leurs troupes entirement battues et leur fuitte et tous leurs canons et mortiers pris par le mareschal de Luxembourg le 29 juillet 1693.

Bruikleen : J. Huypens (Dormaal)

26

1703

Carte des lignes depuis Anvers jusqu’a Mehaigne.

Bruikleen: J. Huypens (Dormaal)

27

17^de – 18^de eeuw

Volle kanonbal gevonden bij de stadswallen Zoutleeuw.

Bruikleen: stad Zoutleeuw.

28

1705

Inname Zoutleeuw in 1705: vergroting kleurenreproductie (naar analogie met nr. 51 en 47).

Bruikleen: stad Zoutleeuw.

29

1705

Plan waer in gepresenteert is de attaque den 18 July 1705.

Bruikleen: J. Huypens (Dormaal)

30

1705

Plan du passage des lignes de Brabant 18 juillet 1705.

Bruikleen: J. Huypens (Dormaal)

31

1705

Carte nouvelle representant les lignes des François en Brabant depuis Anvers jusques à la Mehaigne.

Bruikleen: J. Huypens (Dormaal)

32

1701

Kleurenreproductie “Plan de la ville et citadelle de Leuwe ou Leaw”.

Op deze kaart werd een “retombe” opgeplakt met de door de Franse militaire ingenieur voorziene uitbreidingswerken aan de Sint-Truidensepoort. Hier wordt deze kaart zonder “retombe” weergeven.

Origineel: Château de Vincennes  – Service Historique de l’Armée de Terre – nr. Tablettes 78.

Bruikleen: De Vrienden van Zoutleeuw.

33

1701

Kleurenreproductie “Plan de la ville et citadelle de Leuwe ou Leaw” met retombe die de geplande, maar nooit uitgevoerde uitbreidingswerken weergeeft (zelfde kaart als nummer 32).

Origineel: Château de Vincennes (Service Historique de l’Armée de Terre - Tablettes 78).

Bruikleen: De Vrienden van Zoutleeuw.

34

Einde 17^de eeuw

Paradehellebaard. Een hellebaard was oorspronkelijk een bijl aan een lange steel, later een houw- en stootwapen bij de voetknechten in de Middeleeuwen in gebruik (hellebaardiers). Het was ruim 2 meter lang en bestond uit een houten stang met ijzeren punt en halvemaanvormige bijl met haak. Deze haak diende om de ruiters van het paard te trekken. De paradehellebaard was dikwijls met kleurige kwasten versierd op de plaats waar de ijzeren punt op de stang was gestoken.

Bruikleen: Koninklijk Legermuseum Brussel

35

Einde 17^de eeuw

Paradehellebaard

Bruikleen: Koninklijk Legermuseum Brussel

36

Einde 17^de of begin 18^de eeuw

Kleine hellebaard

Bruikleen: Koninklijk Legermuseum Brussel

37

18^de eeuw

Militair kostuum Hollands leger

Gehuurd door de stad Zoutleeuw.

38

Begin 18^de eeuw?

Degen met kling uit Solingen, gemonteerd te Brussel, (Duitsland-Zuidelijke Nederlanden). Een degen is een stootwapen met rechte tweesnijdende kling.

Bruikleen: Koninklijk Legermuseum Brussel

39

Einde 17^de – begin 18^de eeuw

Degen: Spaans

Bruikleen: Koninklijk Legermuseum Brussel

40

1650-1725

Houwdegen voor voetsoldaat, Duitsland (Solingen)

Bruikleen: Koninklijk Legermuseum Brussel

41

1746

Stadsrekening van Zoutleeuw: “Memorie vande Livrance van hoy ende haever gelevert inde magasijn van Loven…”

Bruikleen: Rijksarchief Leuven (Schepengriffie arr. Leuven 3876/11)

42

1708-1709

Stadsrekening van Zoutleeuw: “Extract uytten brandt de anno 1708-1709…”

Bruikleen: Rijksarchief Leuven (Schepengriffies arr. Leuven 3876/11)

43

1717

Jachtgeweer: vuursteenwapen.

Bruikleen: A. Schurmans (Zoutleeuw)

44

17^de eeuw

Hellebaard.

Bruikleen: Sint-Sebastiaansgilde Zoutleeuw

45

17^de eeuw

Rapier: lange puntige degen met sferisch gevest.

Bruikleen: Koninklijk Legermuseum Brussel

46

1703

Kleurenreproductie “Plan de la ville et citadelle de Léau”.

Origineel: Château de Vincennes  – Service Historique de l’Armée de Terre – nr. Tablettes 78.

Bruikleen: De Vrienden van Zoutleeuw.

47

1705

Plan & Attack of the Town of St. Leeuw

Bruikleen: J. Huypens (Dormaal)

48

Laatste kwart 17^de eeuw

Foto ondergronds poortgebouw, blootgelegd in 1980 tijdens de werken in de tuin bij de bouw van het rustoord O.L.V. van Lourdes in de Stationsstraat.

49

Luchtfoto besneeuwde site citadel.

Bruikleen: M. Lodewijckx KU-Leuven.

50

Drie bodemvondsten in de site van de citadel: pijpenkop, oor aardewerk en ijzeren kanonbal.

51

1705

Plan et attaque de la ville de St. Leeuw.

Bruikleen: J. Huypens (Dormaal)

52

Diverse bodemvondsten in de site van de citadel: gespen, knoop, aardewerk en geldstukken…

53

1759

Ordonnantie raeckende de verhooginge van 30 stuyvers op iedere aeme wyn inkomende binnen de provincie van Brabant van den 20 Junii 1759.

Bruikleen: J. Huypens (Dormaal)

54

Ca. 1750

Koperen riemgesp met Oostenrijkse adelaar.

55

18^de eeuw

Pistool en kruitzak

Bruikleen: R. Moria (Zoutleeuw)

56

1793

Reproductie van een gravure met een onderofficier van de grenadiers van Würtemberg-Wallon.

Bruikleen: B. Rahier (Neerwinden)

57

1703

Kleurenreproductie “Carte des environs de la ville et citadelle de Leauw, et de la ligne de la Gette jusqu’au ruisseau de Fosse.

Origineel: Château de Vincennes (Service Historique de l’Armée de Terre – archiefnummer O.15.4.7.C.200).

Bruikleen: De Vrienden van Zoutleeuw.

58

1701-1704

Kleurenreproductie van een deel van de “Carte du Brabant par Naudin”. Jean Naudin was “Ingenieur ordinaire du Roi” in het Franse leger.

Origineel: Château de Vincennes (Service Historique de l’Armée de Terre – archiefnummer O.15.4.7.C.182).

Bruikleen: De Vrienden van Zoutleeuw.

59

1735

Kleurenreproductie Carte du Brabant vers 1735.

Origineel: Château de Vincennes (Service Historique de l’Armée de Terre – archiefnummer O.15.4.7.C.188).

Bruikleen: De Vrienden van Zoutleeuw.

60

Einde 18^de eeuw

Pistool: vuursteenwapen

Bruikleen: Beckers (Vissenaken).

61

1793

Medaille: zilveren herdenkingsmedaille slag bij Neerwinden 12 maart 1793.

Bruikleen: J. Huypens (Dormaal)

62

1793

Fotografische reproductie van een gravure van generaal Miranda (slag van Neerwinden).

Bruikleen: B. Rahier (Neerwinden)

63

1793

Gravure “Schlacht bey Neervinden 12 mars 1793”

Bruikleen: B. Rahier (Neerwinden)

64

1793

Fotografische reproductie van een gravure met een Frans infanterist.

Bruikleen: B. Rahier (Neerwinden)

65

18^de eeuw

Drie bajonetten met koker: steekwapen boven op de geweerloop.

Bruikleen: R. Moria (Zoutleeuw) en R. Schils (Borlo).

66

17^de eeuw

Hoefijzer gevonden in de site van de citadel

Bruikleen: R. Moria (Zoutleeuw)

67

18^de eeuw

Bodemvondsten: kolfbeschermers en trekhaanbeschermer, gevonden bij de wallen van de stad Zoutleeuw.

Bruikleen: R. Moria (Zoutleeuw)

68

Einde 18^de eeuw

Paradedegen (in familiebezit sedert origine).

Bruikleen: J. Indekeu (Ukkel)

69

Ca. 1710

Polychrome kaart met de goederen van het Bethaniaklooster. Bij deze kaart hoort een “Aenwijser der Caerte” waarvan u een transcriptie (G. Coningx) vindt naast de kaart.

Bruikleen: Dekenaal archief Zoutleeuw nr. 319 A/B.

70

Foto: restant halfbastion Sint-Philip

71

Foto: hoofdwal van binnenuit tussen bastion Sint-Louis en Sint-Philip

72

Foto: hoofdgracht voor halfbastion Sint-Philip

73

Foto: restanten verdedingingsmuur Sint-Truidensepoort aan kapel O.L.V. van Rust

74

Foto: stuk muur citadel centraal bolwerk

75

Foto: opgravingen Sint-Sulpitiuskerkhof

76

Foto: opgravingen Sint-Sulpitiuskerkhof

77

Foto: bastion Sint-Louis

78

Foto: gang kruitmagazijn (Heksenkot)

79

Foto: blootlegging Kunckenspoort (poort aan de samenvloeiing van de Kleine Gete en de Vloedgracht).

80

Foto: blootlegging gangenstelsel citadel blootgelegd in 1980 tijdens de werken in de tuin bij de bouw van het rustoord O.L.V. van Lourdes.

81

Foto: gangenstelsel onder de Stationstraat aan de Bethaniaschuur

82

Foto: stenen gevonden in de site van de citadel

Bruikleen: R. Moria (Zoutleeuw)

83

16^de eeuw

Morion: van het Spaans “morrion” en “morra” (kruin). Een lichte helm met sferische kruin, met opgeslagen rand en puntig zowel voor als achteraan. De morion werd gedragen door de Spaanse infanteriesoldaten in de 16^de en 17^de eeuw.

Bruikleen: Koninklijk Legermuseum Brussel

84

2^de helft 16^de eeuw

Cabasset, Duits. Een cabasset is een ronde helm (stormhoed) zonder bovenkam.

Bruikleen: Koninklijk Legermuseum Brussel

85

17^de eeuw

Bourgondische stormhoed: eenvoudige helm zonder vizier, kin- of nekstuk, doch meestal met een rand.

Bruikleen: Koninklijk Legermuseum Brussel

86

16^de eeuw?

Sint-Sebastiaan: houten gepolychromeerd beeld van de Sint-Sebastiaansgilde in Zoutleeuw. Geconserveerd met de steun van de v.z.w. De Vrienden van Zoutleeuw en de Cultuurraad van Zoutleeuw.

In de Middeleeuwen ontstonden de schuttersgilden uit de burgers als verdediging van de stad en ter ondersteuning van de hertog van Brabant. Elke gilde had zijn “raam” (lokaal), waar het zich oefende. Met het ontstaan van de staande legers nam het belang van de schuttersgilden af vanaf de 16^de eeuw. Bij de Franse Revolutie werden alle gilden opgeheven. Later werden een aantal gilden heropgericht als vrijetijdsbesteding. In Zoutleeuw zijn er vier schuttersgilden tot stand gekomen. De oudste (1376) was de Sint-Jorisgilde (kruisboog). Wanneer de Sint-Sebastiaansgilde (handboog) ontstaan is is niet exact gekend; zij bestond alleszins in 1457. De kolveniersgilde (“gilde van der hantbussen caloveniers” – bij het afschieten ondersteunde men de haakbus met een vork) of Sint-Lenaartsgilde ontstond op 10 januari. De voetbooggilde of Sint-Sulpitiusgilde, ook wel Plissigilde genoemd, ontstond tussen 1605 en 1681.

Sebastianus van Rome was een Romeinse heilige martelaar, geboren circa 265 te Milaan (?) en gestorven in 288 te Rome. Volgens de “Passio Sebastiani” (5de eeuw) was Sebastianus een officier der pretorianen onder keizer Diocletianus. Omdat hij zijn christelijk geloof niet wilde verzaken, werd hij aan Mauretaanse boogschutters overgeleverd, die zijn lichaam met pijlen doorzeefden. Gered met de hulp van de H. Irene, werd Sebastianus kort daarop weer gegrepen en dood gegeseld. De verering van Sebastianus vond in de 15de tot 18de eeuw haar neerslag in talloze voortbrengselen van beeldende kunst die zijn martelaarschap uitbeelden. De afbeelding als in Romeinse of middeleeuwse wapenuitrusting is zeldzaam: de Leonarduskerk van Zoutleeuw bezit dergelijke 16^deeeuws beeld. Meestal is hij slechts in een lendendoek gekleed, de armen vastgebonden aan een boomstam of zuil en doorboord met pijlen, wat opvallend is omdat hij dood gegeseld werd. Sebastianus is de patroonheilige van schutters, schuttersgilden, soldaten, jagers, oorlogsinvaliden en van vele andere beroepen. Vanwege de pijl (symbool voor het snel toeslaan van de pest) is hij een van de pestheiligen.

Bruikleen: Sint-Sebastiaansgilde van Zoutleeuw & stad Zoutleeuw.

87

Einde 17^de of begin 18^de eeuw

Lang lontslotgeweer (musket).

Het lontslot was niet ideaal, want bij regenachtig weer was het soms lang ‘prutsen’ voordat het lont vuur vatte – als het al vuur vatte.

Bruikleen: Koninklijk Legermuseum Brussel

88

Einde 16^de eeuw

Heilige Barbara (patrones van de kanonniers): gepolychromeerd houten (notelaar) beeld. Het haar met een strik in een wrong geknoopt, een spannend keurslijf, een keten met een hangertje rond de hals, een open boek in de rechterhand, een lang en los kleed. Als attribuut staat naast haar de toren met drie vensters, waarin ze door haar vader ter wille van haar geloof werd opgesloten. Het beeld werd in 1955 gerestaureerd.

Barbara van Nicodemië overleed omstreeks 306 in Nicodemië, haar feestdag op 4 december werd in 1969 geschrapt. Zij was een knappe dochter van Dioscorus, een man van aanzien in Nicodemië, door wie ze werd opgesloten om haar te beschermen tegen verkeerde invloeden, waaronder het christendom. Het was al te laat: Barbara was maagd, weigerde te huwen, was christen en vroeg haar vader om drie vensters in de toren, waarachter zij opgesloten zou worden (omwille van de Heilige Drie-eenheid). Toen Dioscorus ontdekte dat ze zich had bekeerd, onthoofde hij haar omdat folteringen om haar afvallig te maken niet hadden gewerkt. Dioscorus werd op slag bij de onthoofding door de bliksem getroffen.

De legende van Barbara maakte haar tot een van de populairste heiligen uit de Middeleeuwen, vooral in de Nederlanden en Noord Frankrijk. Zij is ondermeer de patrones van artilleristen (de kruitkamer op een oorlogsschip heet in het Italiaans “santabarbara”), kanonniers, schutters, soldaten, vuurwerkmakers en wapenmakers. Zij is de beschermheilige van vestingwerken en van torens. De linkertoren van de voorgevel van de Leonarduskerk, die ook als belfort gebruikt werd, is ook toegewijd aan Barbara.

Bruikleen: Kerkfabriek Sint-Leonardus Zoutleeuw

89

ca. 1900

Postkaarten met zicht op Zoutleeuw: op de voorgrond ziet u muurresten van het verdedigingscomplex van de voormalige Sint-Truidensepoort (tussen de actuele toegang tot I.W.M. en de kapel Onze-Lieve-Vrouw van Rust, die in 1895 gebouwd werd op de oude vestingen van Zoutleeuw).

Bruikleen: J. Huypens (Dormaal)

90

Kanonballen steen: gevonden in Zoutleeuw

Bruikleen: stad Zoutleeuw

91

1858

Popp plan

Situatie vóór de aanleg van de spoorwegbedding midden door de citadel. Bepaalde percelen geven duidelijk de contouren aan van de voormalige citadel en omwalling van Zoutleeuw.

Bruikleen: J. Huypens (Dormaal)